Leśny kamyk w edukacji

Zajmując się edukacją leśną, trzeba zdać sobie sprawę z tego, że jesteśmy częścią większej całości. Objaśniając zjawiska zachodzące w lesie, pokazując cechy sarny czy jelenia, czy też budowę głowicy harwestera, jesteśmy jedną z mrówek w mrowisku zwanym edukacją.

Artykuł ukazał się w numerze 23/2022 "Lasu Polskiego".

Warto więc się zastanowić, w którym miejscu tego mrowiska się znajdujemy i jaką funkcjęw nim pełnimy.

Edukacja

Edukacja jest pojęciem bardzo rozległym, ale dość dobrze scharakteryzowanym. Jej badaniem zajmuje się nauka zwana pedagogiką. Obszarem jej badań jest zarówno pedagogia łącząca wszystko, co dotyczy procesów – nie tylko uczenia się, lecz także wychowania oraz rozwoju – jak i edukacja rozumiana jako ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności.

Las może być postrzegany zarówno jako środowisko wychowawcze, środowisko edukacyjne, jak i narzędzie edukacji czy wreszcie środek dydaktyczny.

Dlatego śmiało możemy stwierdzić, że edukacji leśna ma całkiem długą historię i wywodzi się z kilku znaczących nurtów pedagogicznych.

Lasy Państwowe są bez wątpienia instytucją pełną powagi i formalnego etosu. Ale działania edukacyjne podejmowane przez leśników z tej instytucji zdecydowanie należą do edukacji pozaformalnej. Według oficjalnych definicji edukacją formalną możemy nazwać jedynie edukację opartą na programach nauczania uznawanych przez organy krajowe i poparte świadectwami oraz certyfikatami,np. edukację w systemach szkolnych. Działania leśników wpisują się w definicję edukacji pozaformalnej, czyli świadomej i zorganizowanej, zaspokajającej szerokie spektrum potrzeb edukacyjnych. Edukacja pozaformalna zakłada dobrowolne uczestnictwo i skierowana jest do różnych grup wiekowych. Wykazuje elastyczność w organizacji pracy, łączy praktykę i doświadczenie. Bycie w nurcie edukacji pozaformalnej stwarza ogromne możliwości pod względem tematyki i siły oddziaływania. Ludzie chętniej się uczą wtedy, kiedy nie muszą, a chcą. Wtedy łatwiej angażują się w takie zajęcia oraz postrzegają je jako cenne i rozwojowe.

Nauka poprzez działanie

Edukacja leśna czerpie garściami z edukacji przez doświadczenie. Twórcą tej koncepcji był John Dewey, amerykański psycholog, pedagog i reformator systemów edukacyjnych. Nauka przez doświadczenie to czerpanie wiedzy z działań danej jednostki w otaczającym ją świecie. To proces, w którym jednostka konstruuje wiedzę, nabywa umiejętności oraz zmienia swoją postawę pod wpływem bezpośredniego doświadczenia. Edukacja przez doświadczenie zachodzi wówczas, gdy jednostka wykonuje jakieś zadanie, wywodzi z niego refleksję, podsumowuje krytycznie, co zaszło, i wyciąga wnioski z analizy, a następnie wciela w życie wynik tych działań, zmieniając swoje rozumienie świata i/lub zachowanie. Ale cytując Deweya: Żadna edukacja nie zachodzi bez doświadczenia, ale nie każde doświadczenie jest edukacyjne. To my, jako edukatorzy leśni, kierujemy tym procesem i realizujemy poprzez niego nasze cele edukacyjne.

Najlepiej w terenie

Outdoor & Adventure education (Edukacja przygodą) jest definiowana jako metoda wychowania i kształcenia poprzez wyzwania. Za jej ojca uważa się niemieckiego pedagoga Kurta Hahna. U podłoża koncepcji Hahna, dotyczącej wychowania, były: ćwiczenia fizyczne, służba społeczna i pomoc bliźniemu, praca projektowa, techniczno-rzemieślnicza oraz artystyczna, wyprawy (ekspedycje) poznawcze w teren realizowane celem doznania i przeżywania na nowo codziennych doświadczeń. Celem edukacji przygody są: całościowy rozwój osobowości przez stawianie wyzwań w sferze psychicznej, fizycznej oraz społecznej przy wykorzystaniu przygody jako środka oraz działania w grupie w kontakcie z przyrodą. Inaczej mówiąc: celem jest kształcenie umiejętności miękkich przez zastosowanie programu przygodowego – zaplanowanej sekwencji celowych działań. Przy czym kluczowym czynnikiem w tej koncepcji jest właśnie środowisko przyrodnicze i bycie na zewnątrz w naturze.

Obie te koncepcje doskonale mieszczą w sobie zarówno idee edukacji leśnej, jak i sam charakter edukatora leśnego, który jest czymś innym niż nauczyciel. Zdecydowanie nie wyczerpują one spektrum działań w obrębie edukacji leśnej. Bo edukacja leśna wypełnia wiele innych potrzeb i nieustannie staje przed nowymi wyzwaniami w dynamicznie zmieniającym się świecie. Niemniej warto pamiętać, że procesy uczenia podlegają swoim prawom i zostały dość dobrze przebadane. Jako leśnicy prowadzący zajęcia edukacyjne powinniśmy rozwijać nie tylko swoją wiedzę przyrodniczą i z zakresu leśnictwa, lecz także poszerzać kompetencje pedagogiczne, wzbogacać warsztat metodyczny i umiejętności pracy dydaktycznej. Ta ścieżka rozwoju, dla nas – leśników, może okazać się prawdziwą przygodą, drogą pełną wyzwań i satysfakcji. 

Justyna Haładaj

Fot. www.stock.adobe.com