Edukacja przyrodnicza czy pedagogika leśna?

W Polsce mówimy o edukacji przyrodniczej; na Słowacji, w Czechach i Austrii – o pedagogice leśnej. Czy różnica tkwi jedynie w semantyce?

Artykuł ukazał się w numerze 2/2023 "Lasu Polskiego".

W Polsce edukacja leśna jest prowadzona przede wszystkim przez leśników z Lasów Państwowych – usługa jest dostępna dla każdego i co najważniejsze, jest bezpłatna. Mamy 430 nadleśnictw, czyli teoretycznie co najmniej 430 edukatorów. Niestety niewielu z nich jest tylko edukatorami. Osoby, które zajmują się wyłącznie edukacją leśną, pracują niemal tylko w Leśnych Kompleksach Promocyjnych – a w Polsce jest ich 25. 
Nie znajdziemy szczegółowych informacji o liczbie edukatorów leśnych – ani w danych GUS, ani w corocznych raportach edukacyjnych LP. Można więc tylko przypuszczać, że w naszym kraju jest to kilkadziesiąt osób, w porywach do stu.  

Napotykane trudności

Nie trzeba mieć żadnych kursów pedagogicznych ani uprawnień, żeby na poziomie nadleśnictwa czy LKP być edukatorem. Owszem, na niektórych wydziałach leśnych przyszli leśnicy mają jeden semestr zajęć z edukacji, ale czy to wystarcza? Potrzeb jest ogrom, a ludzi i czasu – zbyt mało. To powoduje, że edukatorzy bardzo szybko się wypalają, a rotacja, zwłaszcza w nadleśnictwach, jest naprawdę duża. 
Problemem jest sam system edukacji. Dzieci, kończąc podstawówkę w Polsce, doskonale znają różnicę między słoniem afrykańskim a indyjskim, natomiast nie wiedzą, że „sarna nie jest żoną jelenia”, nie potrafią rozróżniać rodzimych gatunków drzew. To część odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie nie wiedzą, na czym polega zrównoważone zarządzanie i gospodarowanie zasobami przyrodniczymi.  

Czy można inaczej? 

Spotkałam się z edukatorami ze Słowacji, z Czech i Austrii podczas konferencji „Forest pedagogy and education for sustainable development in pre-primary and primary education” na Univerzita Konštantína w Nitrze i zderzyliśmy nasze spostrzeżenia na „Sympozjum pedagogiki leśnej 2022” zorganizowanym przez Narodowe Centrum Leśnictwa w Zwoleniu. Wyobrażacie sobie pójść do warszawskiego, poznańskiego lub szczecińskiego przedszkola ze skórami dzika, lisa lub sarny lub urozmaicić zajęcia wypreparowanymi czaszkami zwierząt? A może czas na lekcje z łowiectwa, choćby z okazji dnia św. Huberta, bo przecież gospodarka łowiecka jest stałym elementem gospodarki leśnej? Jedno z pierwszych pytań, które ostatnio zadaje na zajęciach, to: czym różni się leśnik od leśniczego? Dzieciaki twierdzą, że leśniczy strzela i zabija zwierzęta, a leśnik dba o drzewa!
Słowacy 20 lat temu przyjeżdżali do nas, by  uczyć się, w jaki sposób mówić o lesie. Dziś to my możemy jeździć do nich, by dokształcać się w zakresie pedagogiki leśnej. Od 2001 r., kiedy po raz pierwszy na Słowacji zaczęto używać terminu „pedagogika leśna”, w tej koncepcji nastąpił znaczny postęp jakościowy i ilościowy. Było to w dużej mierze zasługą udanej współpracy międzynarodowej, projektów krajowych, publikacji naukowych i seminariów zawodowych dla leśniów, które stopniowo ugruntowały pedagogikę leśną jako istotne narzędzie edukacji.

Nie tylko wiedza

Pedagogika leśna jako element edukacji ekologicznej to poznawanie ekosystemu leśnego i edukowanie ludzi do zrównoważonego sposobu życia na przykładzie lasu. Wykorzystuje formy uczenia się przez doświadczenie i metodą projektów. Zajęcia z zakresu pedagogiki leśnej prowadzone są przez dyplomowanych pedagogów leśnych i przeznaczone dla wszystkich grup odbiorców. Pedagog leśny jest osobą fizyczną posiadającą kwalifikacje zawodowe do wykonywania czynności z zakresu pedagogiki leśnej, przy założeniu nie tylko kompetencji zawodowych, lecz także pedagogicznych i społecznych. Aktualnie w Słowacji jest 405 leśników ze specjalnym przeszkoleniem pedagogicznym i metodycznym, które pozwala prowadzić zajęcia z różnymi grupami odbiorców.     

Tekst i zdjęcia: Małgorzata Krokowska-Paluszak 

Pedagogika leśna na Słowacji:

1.    to ekoedukacja ukierunkowana na las;

2.    koncentruje się na wszystkich aspektach ZR;

3.    promuje zrozumienie, interakcje i powiązania relacji człowieka z naturą;

4.    opiera się na znajomości ekosystemów leśnych;

5.    wspiera rozumienie i stosowanie koncepcji ZR na przykładzie zrównoważonego leśnictwa;

6.    wymaga holistycznego podejścia i uwzględnia konteksty globalne;

7.    wnosi wkład w EZR (Strategia UE) oraz współpracuje z innymi partnerami zaangażowanymi w edukację ekolOgiczną lub EZR;

8.    wymaga aktywnych metod uczenia się i podejścia opartego na współpracy;

9.    szanuje lasy, promuje je i przedstawia jako doskonałe miejsca („sale lekcyjne”) do nauki na świeżym powietrzu.